Gốm sứ thời Mạc.

Nhà Mạc thay thế nhà Lê sơ đã biết lựa theo xu thế của thời cuộc, bớt đi những cấm đoán khắt khe của tư tưởng Nho giáo. Phật giáo và Đạo giáo được phục hồi phát triển. Nhà Mạc đã cho kiến trúc tôn tạo nhiều đình chùa, xây dựng hàng trăm tấm bia đá và hàng trăm tượng Phật. Sự mở mang về mặt đường lối chính sách của nhà Mạc là yếu tố có tác dụng gián tiếp tạo điều kiện cho việc phát triển kinh tế. Nhà Mạc đã không theo chính sách "Trọng nông ức thương" như nhà Lê  trước đó. Những chợ địa phương, những trung tâm buôn bán, một số cảng sông được mở rộng thông thương, thương thuyền đi lại tấp lập, xuất hiện nhiều những phường thợ, nhiều những làng nghề, kích thích thợ thủ công sáng tạo ra những tác phẩm những sản phẩm mang đậm tính nhân văn và mang sắc thái riêng của thời Mạc:
                                        "...Công nghệ mại thương chi phát triển.
                                          Bách tính âu ca. nhất thời Ngu Thuấn...".

    Dịch nghĩa "... Các nghề công nghệ buôn bán đều phát triển.

                                      Trăm họ vui ca như thời Ngu Thuấn.

                                               (Trích bia Quảng Hoà, chùa Bảo Phúc)

Đáng kể nhất ở thời kỳ này là nghề thủ công gốm sứ, đặc trưng là sứ hoa lam. Những làng gốm Vĩnh Bảo, Hải Dương, Bát Tràng, Thổ Hà... được mở ra và đã thu hút nhiều khách hàng gần xa.

Bên cạnh những sản phẩm gia dụng: Bát, đĩa, lọ, âu, ang, chén phục vụ cho tầng lớp bình dân, còn có những sản phẩm mang tính tạo hình và mỹ thuật cao để nâng uy tín nghề nghiệp từ một vùng lên uy tín nghề nghiệp trong cả nước và trên trường quốc tế.

Gốm thời Mạc còn nằm rải rác nhiều nơi trên đất nước ta, ở nhiều khu vực Đông Nam Châu Á và một số bảo tàng Châu Âu. Với các sản phẩm mang hình các con giống như: gà, cá, chim, voi, nghê, phượng... sự phong phú về thể loại cho thấy: từ những hình tượng thực tế trong cuộc sống đã được những nghệ sĩ dân gian ý tưởng cách điệu trở thành những đường nét độc đáo đậm tính nghệ thuật. Dưới bàn tay tài hoa của họ, những đường nét hoa văn được thể hiện tinh hơn, chuốt hơn, kỹ hơn, điều này thấy cả trong nét vẽ và nét điêu khắc thời Mạc trên các bình lọ, chân đèn, nghê sứ...

Có thể trong sáng tác người đương thời đã quan tâm nhiều về cải tiến kỹ thuật, sao cho sản xuất nhiều mặt hàng để phục vụ buôn bán trao đổi. Cụ thể với chiếc bát, lòng bát tạo ra một đường vòng không men để chất thành những chồng bát khi cho vào lò nung được nhiều mà người dân nghề làng gốm có câu "Ve lòng cắt giò".

Cây đèn lớn được làm thành vài ba bộ phận tách rời nhau khiến từ khi sản xuất đến đóng gói vận chuyển rất tiện lợi. Ngay cả đến khâu trang trí người ta cũng quan tâm tới việc sản xuất được nhiều. Người ta đã tạo khuôn hình con rồng, phượng và các hoa văn được in ra từ đất sau đó đem dán vào quanh cây đèn trước khi nung, chính men làm với các mẫu vẽ phóng bút cũng đã đáp ứng được những công việc trên. Các sản phẩm thời kỳ này mang tính đại trà như bát đĩa, ấm, lọ, bình... song có không ít những đồ độc đáo, mang tính đại diện cho cả thời kỳ Mạc. Nổi trội là ấm hình muông thú như nghê, cá, chim. Trước hết phải kể đến hình ấm cá cõng tôm được tạo tác với ba màu xanh, lục, vàng nâu trên nền men trắng ngà rạn. Cá ngậm vòi cõng tôm trên lưng, càng tôm ôm lấy vòi (vòi ấm hình dung như một con giun). Ấm cá cõng tôm được đánh giá là một vật dụng của lớp người có địa vị cao trong xã hội. Do vậy kiểu ấm này cũng không nằm ngoài sự ảnh hưởng của xã hội chuyển tải cho nó, lúc này không thể không nhắc tới sự phân tranh Trịnh  - Mạc, làm nảy sinh ước muốn một xã hội yên bình, không tranh giành quyền lực. Hình tượng cá cõng tôm cùng sống trong ao hồ cùng nhau ăn con mồi là giun (vòi ấm) sẽ được hiểu: mọi người cùng chung sống để cùng hưởng hạnh phúc. ấm cá cõng tôm cũng để rót rượu mừng như là một vật dùng làm sứ giả của hoà bình.

Một loại ấm độc đáo khác có thể kể đến, đó là ấm tạo hình nghê ngồi chống hai chân lên quả cầu tròn, cổ nghê gắn với vòi ấm được dựng lên từ hình cầu. Mình ấm được phủ một màu men lam rạn bóng, dày, trong.

Men lam bóng đặc trưng cho thời Mạc còn làm trên các vật dụng cao cấp khác như: chân đèn trang trí rồng cuốn và có hoa văn. Men lam được giới Nho sĩ trong xã hội rất ưa thích. Nó biểu hiện một màu xanh nơi non xa là nơi ẩn dật của các cư sĩ đồng thời mang sắc màu thanh y (áo khoác) của họ và đó là màu chung của các ẩn sĩ phương Đông. Những chiếc ấm nghê này đều được tìm thấy ở những vùng núi xa xôi như Quản Bạ, Bắc Mê (Hà Giang), vùng núi Thiên Thai ở Bắc Ninh. Con nghê theo quan niệm trong dân gian là một con vật minh triết (thông minh) mạch lạc, linh thiêng, nó được hiểu theo nghĩa soi rọi những tâm hồn của khách thập phương mỗi khi đi qua cửa đền chùa.

Ở thời này ta còn gặp một vài dạng ấm mang hình con giống khác nhau như: ấm con gà, ngựa... tôm, các bình, lọ, âu, ang mang những hình dáng khác nhau nhưng đặc trưng vẫn là lọ mang dáng hình "đàn tỳ bà"màu men trắng ngà với nét hoa văn trang trí cách điệu từ lá, uốn lượn bay bổng ngược chiều nhau tạo thành nhịp điệu hình chữ S nối tiếp nhau bằng những dây lá và những bông hoa nhỏ 4 cánh, 6 cánh tạo được điểm nhấn, dẫn đến sự hoàn chỉnh cả hình dáng lọ và đường nét hoa văn trang trí.

Chân đèn thời Mạc

Dưới thời Mạc những người thợ thủ công - những nghệ sĩ tạo hình dân gian được hết sức tự do, cởi mở trong sáng tạo, trong sản xuất, ý thức vai trò trong cá nhân thời này được tôn trọng và có bước phát triển mới. Thợ thủ công đóng dấu tên mình trên sản phẩm, đặc biệt là các đồ gốm, đồ sứ. Việc ghi họ tên và quê quán trên sản phẩm chứng tỏ người nghệ sĩ đã được quyền xác định vị trí của  mình trong xã hội. Trên sản phẩm có ghi cả tên quê quán những người đặt hàng ở nhiều vùng quê khác. Ví dụ: Chiếc chân đèn bằng gốm do Đặng Huyền Thông sản xuất năm 1580 có ghi tên người đặt hàng Nguyễn Thị Liên và Vũ Thị Dương xã Phú Thuận huyện Đường An, phủ Thượng Hồng (nay thuộc Cẩm Bình, Hải Dương) nhiều người ở các vùng quê khác cũng ký tên, địa chỉ, niên đại lên sản phẩm.

Đồ gốm của Đặng Huyền Thông nơi gần Dương Kinh nhà Mạc với nhiều sản phẩm được mọi người dân ở các vùng lân cận như: Hà Tây, Hải Dương, Thăng Long... yêu thích đến đặt hàng cùng thời gian này tại trung tâm gốm sứ Bát Tràng những tên nghệ nhân còn được ghi lại nhiều trên gốm sứ như: Đỗ Xuân Vị, Đỗ Phủ, Hoàng Ngưu, Nguyễn Phong Lai, Bùi Thị Đổ, Bùi Hạc...

Ceramic thời Mạc nói chung đã xác định vị trí của đồ gốm là một bộ phận khá hấp dẫn trong nền kinh tế hàng hoá. Nó đánh dấu một thời kỳ thịnh trị của đất nước ở thế kỷ XVI - Kỷ nhà Mạc.