Gốm Kuru da rắn

GỐM RAKU DA RẮN : HỒ RAKU CẢN MÀU HAY TẠO HIỆU ỨNG NUNG KHỬ TRÊN BỀ MẶT SẢN PHẨM

Hồ Raku cản màu hay “Hồ tách lớp” hoặc “Raku da rắn” đều như nhau, nói về một kỹ thuật pha chế hồ Raku đặc biệt, được phết lên bán thành phẩm sơ nung trước khi nung chín để trong quá trình nung lớp hồ này co lại, nứt ra và rời khỏi thân sản phẩm tạo nên hiệu ứng hoa văn khói ( smoking patterns ) rất đặc biệt và bất thường trên bề mặt được hình thành trong quá trình xử lý khử lớp vỏ. Nên nhớ với bất kỳ quá trình nung nào, đặc biệt là khi nung với ngọn lửa mở ( open flame ) bạn nên mặc trang phục bảo vệ và thực tập các bài tập an toàn phòng cháy.

Dùng tay để kẹp và xoay bán thành phẩm vừa xối hồ áo Tôi bắt đầu say mê gốm Raku da rắn vào năm 1995 khi tham gia một khóa học kỹ thuật nung gốm nguyên khai tại xưởng gốm của ông Margot Spiegel Kramer, một thợ gốm Hà Lan. Đó chính là khoảnh khắc cốt lõi của cuộc đời tôi với đất, giống như tôi đi đến điểm tận cùng của con đường cụt và gặp được lối thoát. Rất nhanh chóng, khám phá mới mẻ này đã giúp tôi thay đổi hoàn toàn quan điểm vềgốm sứ. Những kiến thức mới đã giúp tôi mở ra những vấn đề trước đây tôi chưa tìm được đáp án như phương pháp xử lý bề mặt, tạo ra những hoa văn theo cách riêng của tôi thông qua lửa và khói. Sự cân bằng giữa việc cố gắng kiểm soát tối đa quá trình nung và sự bất lực trước ngọn lửa; mối liên kết giữa những hiệu ứng mong muốn cũng như những hiệu ứng không được trông đợi nguyên bản đã kích thích và cuốn hút tôi đến với gốm Raku da rắn. Giờ đây, sau nhiều năm mày mò nghiên cứu cộng với những kinh nghiệm trong thực tiễn đã giúp tôi khám phá ra những con đường và cách thức mới mà trước đây tôi chưa hề nghĩ ra. Kỹ thuậtĐất để làm gốm Raku : đối với loại Raku trắng-đen, tôi dùng đất bán sứ nhiệt độ nung 13000C thông thường trên thị trường, còn riêng Raku vàng cam-đen tôi sử dụng loại đất đỏ nhẹ độ. Cả hai loại đất nói trên đều chứa tối thiều từ 15-20% rượu nặng loại tốt. Để làm bề mặt nhẵn và mượt mà, tôi luôn thích đánh bóng vì phương pháp này làm cho bề mặt khi nhìn vào có hiệu ứng sáng mờ phảng phất như vải satin mờ và trông sâu thẳm. Dụng cụ đánh bóng của tôi gồm những thẻ tín dụng, bầu đánh bóng nhẹ đủ kích cỡ-chủng loại và đá đánh bóng dẹt cho công đoạn cuối cùng. Lớp hồ áo Tôi sử dụng một lớp hồ trung gian tách biệt giữa men và cốt đất. Sau khi nung, lớp hồ lót hy sinh này sẽ được bóc ra, tạo nên hoa văn trên bề mặt của sản phẩm. Lớp áo này có thể được bệt, xịt , nhúng hoặc xối. Mỗi phương pháp đều có ưu điểm và khuyết điểm riêng. Và mỗi phương pháp phủ áo đều cho một độ dày lớp áo khác nhau. Phương pháp xối luôn là phương pháp tôi ưa thích nhất bởi vì với cách này tôi có thể dễ dàng kiểm soát được độ dày mỏng của lớp hồ áo và ít tốn thời gian. Nếu sản phẩm có thể kẹp chặt và xoay trở dễ dàng bằng tay thì chỉ cần một lần xối giáp vòng là đã có thể phủ xong lớp áo như hình minh họa bên cạnh. Công thức hồ áo Đất Pháp pha 10% rượu mạnh : 50% EPK Kaolin                             : 30% Silica                                        : 20% Tổng                                        : 100% Ghi chú : có thể dùng đất Laguna Buff, Highwater Phoenix hay Highwater Raku để thay thế cho đất Pháp.

Xối lớp men Raku phủ

Dùng đầu cọ nhễu men dày lên lớp hồ áo tạo hoa văn hoang dã Lớp men phủ  Lớp men phủ tôi luôn dùng công thức men Raku cổ điển của Will and Kate Jacobson vì nó cho kết quả tốt nhất. Tráng một lớp men phủ đều lên trên lớp hồ áo sẽ tạo hiệu ứng hoa văn rạn trên bề mặt sản phẩm. Tùy trường hợp, tùy dáng sản phẩm mà độ dày của lớp men phủ chỉ cần là một lớp hoặc phải nhiều hơn. Mỗi một phương pháp lên men cho một kết quả khác nhau. Tùy vào hiệu ứng mong muốn sau nung mà ta chọn phương pháp lên men cho phù hợp. Xối, dán hoa văn che men, dùng nến chắn men, dùng mủ để phá men…đều có thể áp dụng để kiểm soát hiệu ứng sau nung mong muốn. Chúng ta có thể áp dụng cách khác như dùng cọ để vẽ men lên lớp áo; dùng cọ để bắn, vẩy hoặc nhễu men lên lớp áo mà không để lông cọ chạm trực tiếp lên bề mặt sản phẩm ( như hình bên cạnh ). Đây chính là phương pháp tôi ưa thích và chọn để phát triển. Khi áp dụng kỹ thuật này lớp men phủ phải rất dày mới cho kết quả tốt nhất. Vết bệt càng rộng thì hiệu ứng càng rộng và rõ ràng trong khi nếu bệt càng mỏng thì lại tạo hiệu ứng giống như đường kẻ. Số lượng đường men khi bệt ảnh hưởng rất nhiều đến hiệu ứng sau nung cũng như lực cổ tay khi vẩy, búng men. Công thức men phủ Raku da rắn của Will and Kate Jacobson Gerstley Borate  : 35% Ferro Frit 3110  : 65% Tổng                  : 100% Trong quá trình thử té men mỏng hơn lên những miếng gạch, tôi vô tình phát hiện ra rằng mình có thể tạo ra những vùng xám trên bề mặt. Thế là tôi quyết định phát triển nó bằng cách pha chế : từ hỗn hợp men ban đầu, tôi chiết sang những lọ khác nhau và pha thêm nước vào. Mỗi lọ chứa 100grs men khô và một lượng nước tăng dần từ 200grs, 250grs, 300grs … đến 450grs. Sau khi phủ men và nung như đã nói phía trên, những loại men được pha loãng này tạo nên những khoảng gam màu xám nhạt đến đậm nằm giữa hai tông màu trắng và đen nhìn rất thú vị và khác lạ. Trong khi té những lớp men mỏng này tôi thường cho chúng chồng mí lên nhau và dùng đầu ngọn cọ tốt bắn thêm men dày lên chỗ giáp mí này để tạo hoa văn hoang dã. Khuyết điểm của việc này chính là khi nung, hồ chỗ này có xu hướng bị carbon hóa rất mạnh trong suốt quá trình cháy do đó cần phải ngâm nước thật lâu kèm theo cọ rửa thật mạnh để làm sạch bề mặt. Lớp men vỏ trứng mỏng hầu như không thể nhìn thấy nên rất khó khăn để phán đoán được bằng mắt thường một cách chính xác nhiệt độ để kết thúc quá trình đốt. Ghi chú : Một nét đặc trưng cơ bản của chậu Raku da rắn là có rất ít những điểm đốm đen “black dots” trên bề mặt khi nung. Những đốm đen tô điểm là những nét chấm phá làm nổi bật thêm cho bức tranh tổng thể nhưng nhiều quá cũng chưa hẳn là đẹp. Chúng được tạo thành bởi những bong bóng trong không khí, cũng có thể là trong hồ áo hoặc trong men. Những bong bóng lớn có thể được lùa sang bên thành của bể chứa hồ, bể chứa men còn những bong bóng nhỏ li ti thì có thể bị sót lại. Khi dùng máy khuấy hoặc máy trộn để quậy dung dịch đều trước khi sử dụng, các bọt khí li ti sẽ được hình thành trong suốt quá trình đảo trộn. Do đó tốt nhất trước khi sử dụng, cần cài đặt khuấy 24 tiếng và dùng thanh khuấy bằng gỗ khuấy đều và nhẹ nhàng trước khi trang trí để hạn chế tối đa bọt khí lẫn vào. Đôi khi bụi bẩn bám trên bề mặt sản phẩm trước khi xối hồ áo cũng tạo đốm đen. Muốn giảm thiểu tình trạng này, tốt nhất trước khi xối hồ áo chúng ta nên dùng hơi xịt bán thành phẩm đã nung non và dùng mút sạch lau nước lại lần nữa.

Lò nung tự chế và thanh kẹp sản phẩm Lò nungTrong suốt thời gian tham quan và học hỏi tại các phân xưởng gốm, tôi đã có rất nhiều kinh nghiệm trong việc xây một cái lò để nung gốm Raku từ những lò nung kích thước lớn đến những lò nung dạng thùng rác nhỏ. Một trong những loại lò tôi ưa dùng là lò nung điện cũ tái chế lại. Bỏ những chi tiết và dây điện trở, cắt một lỗ để lắp béc lửa và một lỗ thông khói là ta đã có một cái lò vừa rất rẻ vừa hiệu quả. Còn tại nhà, tôi chế một cái trống rỗng khoảng 200 lít, lót hai lớp cách nhiệt mỗi lớp dày 2 inch bằng sợi gốm nhiệt độ thấp thành một cái lò nung có nắp chụp và chất sản phẩm vào ở trên nóc. Ban đầu tôi dùng béc đốt kiểu cũ đơn giản và rẻ tiền dạng ống điếu trong nhiều năm, sau đó tôi mới chuyển qua sử dụng béc đốt Ward, một loại béc đốt đắt tiền, béc chuyên dùng của những người thợ làm mái, nhưng cho kết quả nung rất tuyệt vời. NungĐối với gốm Raku tiêu chuẩn, giai đoạn tiền nâng nhiệt ( sấy ) rất quan trọng. Trước khi nung, các bán thành phẩm phải được sấy nhẹ và chậm trong lò sấy để loại hết nước làm giảm thiểu tối đa nguy cơ bị nổ, vỡ trong giai đoạn tăng nhiệt. Với bất kỳ đường cong nung nào thì giai đoạn sấy đều rất quan trọng và tuyệt đối cần thiết. Sấy tự nhiên dưới ánh nắng mặt trời cũng không an toàn vì bán thành phẩm chưa khô tuyệt đối, vẫn còn một lượng ẩm nhỏ ẩn sâu bên trong, khi nung nâng nhiệt nhanh, lượng ẩm kia sẽ nhanh chóng hóa hơi và làm nổ tung sản phẩm. Trong suốt thời gian thực tập tại các phân xưởng gốm, thường bán thành phẩm có kích thước khá nhỏ nên tôi dùng một trong hai phương pháp sau để sấy phụ thuộc vào điều kiện có sẵn cũng như thời tiết. Phương pháp dễ dàng nhất chính là dùng lò điện lớn, bỏ bán thành phẩm vào và cài đặt nhiệt độ khoảng 1000C ( 2100F ) rồi sấy trong vòng 20 phút. Nếu không có lò điện sẵn, tôi sẽ dùng lò nướng thịt lớn sấy bán thành phẩm trong vòng 20-30 phút tùy độ dày cũng như kích thước của sản phẩm. Một khi đã sấy xong, bỏ bán thành phẩm vào lò nung đốt cho đến nhiệt độ đạt tới nhiệt độ yêu cầu của men - nhìn vào sản phẩm trông giống như một quả cam đỏ rực. Sau đó dùng thanh kẹp nhấc sản phẩm ra khỏi lò nung ( như hình bên dưới ).

Xứ lý nung khửĐối với dòng gốm Raku miền Tây tiêu chuẩn, thỉnh thoảng sản phẩm sau khi vừa gắp ra khỏi lò được vùi ngay vào đống mùn cưa mịn. Riêng đối với dòng gốm Raku da rắn, việc vùi sản phẩm đang cháy đỏ vào mùn cưa mịn gây hiệu ứng khử quá yêu cầu nên kết quả không đạt. Theo kinh nghiệm của tôi, để cho kết quả nung tốt nhất, nên dùng vật liệu khử là những vỏ dăm bào xoắn hoặc các mảnh gỗ mỏng và nhỏ. Thông thường tôi vốc một nắm tay vật liệu khử và rắc lên trên phần trên của chậu gốm hơn là vùi toàn thân sản phẩm vào đống vật liệu khử. Có rất nhiều lý thuyết nói về thời gian dìm sản phẩm trong khói bao lâu là thích hợp nhưng theo tôi nó không cố định mà khá linh động. Từ 5 - 6 phút là khung tối thiểu cho việc khử. Trong các phân xưởng gốm khác cũng như phân xưởng của tôi,  thời gian cho việc xử lý khử này kéo dài 10 - 12 phút nhằm để giúp quá trình khử được trọn vẹn cũng như làm nguội sản phẩm thêm tránh hiện tượng cạch gió. Đối với các sản phẩm dùng trong xây dựng hoặc các sản phẩm mỏng manh dạng dĩa, tấm thì thời gian ủ kéo dài khoảng 20 - 30 phút thậm chí 1 giờ. Tuy nhiên, việc ngâm sản phẩm trong khói đó cũng có nhược điểm là làm thay đổi màu sắc của cốt đất từ trắng sang màu da bò thậm chí chuyển hẳn sang màu xám nhạt. Trong suốt quá trình khử, để ủ khói, quá trình xử lý trên được thực hiện trong một hộp khử có nắp đậy và quấn xung quanh bằng khăn ẩm. Sau khi kết thúc việc xử lý khử, chúng ta bắt đầu cạo bỏ phần lớp men vỏ trứng bề mặt. Tiếp đến dùng nước để cọ rửa bề mặt để làm sạch tất cả vết tích của quá trình nung và xử lý khử cũng như những phần men, hồ áo còn sót lại. Đặc biệt, khi sử dụng phương pháp pha loãng và té men hay nhễu men dày như đã nói phía trên thì sẽ có những vùng rất khó vệ sinh chùi rửa nên phải ngâm thật lâu trong nước nhiều giờ liền, đôi khi phải ngâm qua đêm.

Dùng tay vốc một nắm nguyên liệu khử rắc đều lên bề mặt sản phẩm đang đỏ rực

Dùng khăn ướt quấn xung quanh hộp khử để ủ khỏi

Cạo bỏ lớp men vỏ trứng mỏng Kết luận Hầu hết những kiểu dáng và những bức tranh sơn dầu gốm sứ thể hiện nghệ thuật chạm trổ do tôi thiết kế đều gắn liền với sự thay đổi. Một vài bức biểu hiện thời khắc của sự biến đổi từ nước thành đá hoặc sắp chuyển sang dạng hơi. Một số khác thì cố gắng diễn tả sự rung lắc ở thời điểm máy bay tiếp đất hạ cánh từ không khí xuống mặt đất hay cố gắng lột tả thời khắc tích tụ áp suất ngay trước khi diễn ra vụ nổ từ một vật thể vỡ vụn thành từng mảnh nhỏ. Cuộc sống quanh ta luôn luôn thay đổi và không ngừng vận động. Và đó cũng là quan điểm của chính bản thân tôi về gốm sứ. Như một nhà giả kim thời Trung cổ, tôi cố gắng thao tác để điều khiển những biến đổi chưa từng được thuần hóa trong suốt quá trình xử lý nung để biến những vật liệu gốm sứ thành những vật thể dưới hình hài kích thước khác – những hỗn hợp sau cùng của sự pha trộn giữa những thực thể và mơ ước của con người.  ( Theo Jennifer Harnetty, Ceramic Arts Daily )

Sản phẩm Raku da rắn hoàn thiện sau khi vệ sinh, chùi rửa và đánh bóng bề mặt